Presentacion de las lengas romanicas
Lo prètzfait d'aquest siti es de presentar brevament las lengas romanicas màgers.
Galician
Lo galician es parlat en Galícia (NO d'Espanha) per la màger part de la populacion.
Aquesta lenga sembla fòrça lo portugués, fins al punt que planses
linguistas consideran que son doas varietats de la meteissa lenga.
Portugués
Lo portugués es la lenga nacionala de Portugal. Es tanben parlat dins las excolonias portuguesas,
especialament Brasil.
Asturian
(bable, asturoleonés, mirandés o estremenh). Un ensem de dialèctes parlats en Astúrias, dins lo NO de Leon,
e dins lo districte de Miranda en Portugal dins una situacion de diglossia amb l'espanhòl (en Espanha)
o amb lo portugués (en Portugal).
Espanhòl
L'espanhòl es la lenga nacionala d'Espanha. Es tanben parlat dins las excolonias espanhòlas, especialament
en America latina. En Espanha, aquesta lenga es plan sovent sonada castelhan, amor qu'Espanha reconeis
tanben quatre altras lengas: lo basc, lo catalan, lo galician e l'aranés (cf. Occitan aval).
Aragonés
(fabla). Es una lenga de transicion entre lo domeni iberoromanic e lo galloromanic, parlada per quicòm coma
50 000 personas dins las valadas aragonesas, dins una situacion de diglossia amb l'espanhòl.
Catalan
Lo catalan es la lenga dels Païses Catalans, especialament Catalonha,
ont la lenga es fòrça viva.
Occitan
La lenga nòstra fusquèc la sobreprimièra lenga romanica a èsser escrita. Fusquèc tanben una mena
d'"anglés" de l'Edat Mejana, ja qu'èra la lenga dels trobadors (las ròck stars de l'epòca), de las corts,
e dels erudits. Malaürosament, la crosada francimanda (dita dels albigeses) arroïnèc Occitània, destruguèc
la civilizacion occitana, e fusquèc la començança d'un aflacament duradís de l'us de la lenga.
L'occitan se parla despuèi la Val d'Aran en Espanha entrò las Valadas de Piemont, e cap a long de çò que sonan auèi
"Miègjorn de França". Dins la Val d'Aran, l'occitan (sonat aranés) i es cooficial amb lo catalan e l'espanhòl e parlat per
la màger part de las gents. En Piemont, la lenga d'òc a un estatut oficial son que dempuèi 1999 mas es encara parlada bravament.
En Occitània francesa, la lenga nòstra es dins una situacion de diglossia amb lo francés e
i es pas parlada dins la vida vidanta que per quicòm coma un seisen de la populacion.
L'interpretacion exageradament estreita de l'article 2 de la constitucion francesa per las
autoritats a per consequéncia que l'emplec de tota lenga altra que lo francés al
defòra de l'"esfèra privada" es practicament proïbit, lavetz la
situacion pareis vertadierament solombrosa.
Francés
Lo francés es la lenga nacionala de França, e una de las lengas nacionalas de Belgica, Soïssa e Canadà.
A tanben un estatut oficial e es fòrça parlada en Luxemborg e dins la Val d'Aosta.
Lo francés es tanben parlat cossí quicòm dins las excolonias francesas.
Francoprovençal
(arpitan). Un ensem de dialèctes parlats dins lo nord-oèst dels Alps (França, Soïssa, Itàlia) dins una situacion
de diglossia amb lo francés o lo quite piemontés (en Itàlia).
Dialèctes d'Itàlia del nord-oèst
Lo piemontés, lo milanés, lo genovés, l'emilian son los dialèctes màgers d'aquesta familha. Totis son fòrça parlats dins lo sieu
airal respectiu mas an pas cap de reconeissença oficiala a malgrat la sia vitalitat.
Venecian
Lo venecian es una lenga de transicion entre los dialèctes romanics alpins e l'italian. Es fòrça parlat en
Venecia e èra parlat aitanplan en Istria e en Dalmacia abans la darrièra guèrra.
Romanch/Friolan
Los tres dialèctes sonats romanch, ladin dolomitic e friolan forman la lenga coneguda jol nom de retoromanic. Lo romanch es reconegut coma una
de las lengas nacionalas de Soïssa. Lo ladin dolomitic es parlat per una minoritat de la region autonòma italiana de Trentin-Adige Naut
e a una cèrta reconéissença, aitanplan per las leis regionalas que nacionalas. A malgrat que lo friolan aja mai parlaires que
lo romanch o lo ladin dolomitic, la sia reconéissença oficiala es fòrça recenta (1999).
Italian
L'italian es la lenga nacionala d'Itàlia, e una de las lengas nacionalas de Soïssa.
Fusquèc desvolopada coma lenga literària a partir del dialècte de Toscana mas venguèc una lenga vertadièra aprèp
l'unificacion de la peninsula al cap del sègle 19en.
Napolitan/Sicilian
Aquestis son los dialèctes màgers d'Itàlia miègjornala. Son fòrça parlats dins lo
sieu airal respectiu mas an pas cap d'estatut oficial a maugrat la sia vitalitat.
Sard
En Itàlia, lo sard es considerat coma un "dialècte" e mai siá una lenga completament independenta.
A un estatut oficial son que dempuèi 1999.
Coma totas las lengas minorizadas, lo sard es fòrça trocejat en dialèctes.
Dalmacian
Es una lenga desapareguda que se parlava en Dalmacia entrò lo sègle 19en.
Istroromanés
(istrian). Lenga gaireben avalida encara parlada un pauc en Istria dins una situacion de diglossia amb
lo croata.
Romanés
Lo romanés es la lenga nacionala de Romania e de Moldàvia (exrepublica sovietica). Soliá aver un
fum d'influéncias eslavas entrò lo sègle 19en quand fusquèc "latinizat" tornamai amb plansas paraulas francesas.
Moldau
Lo moldau es la meteissa lenga que lo romanés. La siá evolucion diferisquèc un pauc de la del romanés a causa de l'influéncia russa.
Aromanés
(macedoromanés). Parlat per qualques fedièrs vagants en Macedònia grèga.
Meglenoromanés
Parlat per qualques fedièrs vagants en Macedònia (exrepublica iogoslava).
Malaürosament, per problemas de plaça, son que las lengas escritas en negre son presentadas dins aquest siti.
| Color | Lenga |
|---|
| | Portugués/Galician |
| | Espanhòl |
| (dins lo nòrd d'espanha) | Asturian |
| | Occitan |
| | Catalan |
| (dins l'èst d'Espanha) | Aragonés |
| | Francés |
| | Francoprovençal |
| | Dialèctes d'Itàlia del nord-oèst |
| | Retoromanic |
| | Venecian |
| (en Croàcia) | Istroromanés |
| | Sard |
| | Dialèctes d'Itàlia centrala |
| | Napolitan/Sicilian |
| (en Grècia) | Aromanés |
| (en Romania e Moldàvia) | Romanés/Moldau |
Fonts:
- La langue occitane, Pierre Bec, Presses Universitaires de France, 1995 (6me éd. corr.)
- Osnovy balkanskovo Jazykoznanija, Èas» I, Leningradskoe Otdelenie, 1990
- Des langues romanes, JM Klinkenberg, Duculot, 1999 (2me éd.)
- The Romance languages, M. Harris & N. Vincent, ed., Oxford University Press, 1988, 1990